ABD’li uzman Türkiye’deki sarsıntıları ‘olağan dışı’ olarak açıkladı: ‘Zemin hâlâ reaksiyon veriyor…’

ABD’li sarsıntı uzmanı Doç. Dr. Judith Hubbard, Türkiye’de arka arda yaşanan ve “yüzyılın felaketi” olarak nitelenen Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin, meydana geldiği fay sistemi üzerinde daha evvel tespit edilenlerden daha büyük olması açısından “olağan dışı” olduğunu belirtti.

“ÇOK YAYGIN GÖRÜLEN BİR DURUM DEĞİL”

New York’taki Cornell Üniversitesi Jeoloji kısmında zelzele araştırmaları yapan Hubbard, “(ABD’deki ölçümlere göre) 7,8’in akabinde 7,5’lik sarsıntının takip etmesi şaşırtıcıydı. Bu, bir cins tetikleme olabilir. Çok yaygın görülen bir durum değil ve eminim ki çok daha ziyan vericiydi.” sözlerini kullandı.

20 yıldır dünyanın çeşitli bölgelerindeki sarsıntıları araştırdığını belirten Hubbard, Türkiye’nin güneyinde yaşanan zelzelelerin, “meydana gelen birçok zelzeleden daha karmaşık” olduğunu söyleyerek “Pek çok farklı fay kopmuş üzere görünüyor ve sonra herkesin dikkatini çektiğini düşündüğüm şey, mutlak yıkım” dedi.

“GERÇEKTEN ŞOKE EDİCİ”

ABD’li akademisyen, “Binaların yıkılışının imajları o kadar trajik ki… Ve bu, eski sarsıntılara nazaran çok eşsiz kalıyor. Hasebiyle yıkımın boyutu ile yıkımın görünürlüğünün birleşimi sahiden lakin hakikaten şoke edici” diye konuştu.

“BU SARSINTININ OLAĞAN DIŞI OLDUĞUNU DÜŞÜNEBİLİRSİNİZ”

Türkiye’de 10 vilayette 13 milyondan fazla insanı etkileyen zelzeleyle ilgili hislerini söz eden Judith Hubbard, bu mevzudaki şaşkınlığını ve hüznünü şu sözlerle aktardı:

“Türkiye’de sarsıntı olduğunu birincinin yanlış duymuşum. 6,7 büyüklüğünde olduğunu duydum ve birinci niyetim, ‘Oh, hayır, 6,7 büyüklüğünde ve Türkiye’ye epeyce ziyan verici olabilir’ halindeydi lakin sonra internete baktığımda bunun yalnızca bir artçı sarsıntı olduğunu gördüm. Gerçek zelzelenin 7,8 büyüklüğünde olduğunu anlayınca yıkıldım.”

Hubbard, Türkiye ile Suriye’de de büyük yıkıma ve can kaybına sebep olan zelzelenin tektonik bir zelzele olduğunu, Arap levhasının kuzeye yanlışsız hareket etmesiyle Türkiye’deki farklı yer altı katmanlarını da harekete geçirdiğini söyledi.

Akademisyen Hubbard, “Bu sarsıntının olağan dışı olduğunu düşünebilirsiniz. Zira 7,8 ölçeğinde bir büyüklük, bu fay sistemi üzerinde daha evvel tespit edilenlerin hepsinden daha büyüktür” tespitinde bulundu.

“SARSINTI NE KADAR UZUN SÜRERSE O KADAR FAZLA HASAR GÖRÜRSÜNÜZ”

Türkiye’deki son sarsıntının çok derinde olmadığından ötürü, “sığ bir deprem” olarak isimlendiren Doç. Dr. Hubbard, “Sığ zelzeleler daha berbattır. Zira burada beşerler kaymaya ve sallanmaya daha yakındır. Zelzelenin kendisi yaklaşık 75 saniye sürdü. Sarsıntı muhtemelen çok daha uzun sürdü. Zira zemin hâlâ ilk kırılmaya reaksiyon veriyor” değerlendirmesini yaptı.

Böyle bir sarsıntının çok daha ziyan verici olduğunu ve hasarın boyutunu etkilediğini belirten Hubbard, “Sarsıntı ne kadar uzun sürerse o kadar fazla hasar görürsünüz” dedi.

Depremin merkez noktasının yerleşim yerinin (Pazarcık) çabucak yanında olmasının, son derece yıkıcı tesir oluşturduğunu belirten ABD’li akademisyen, meydana gelen yüzlerce artçı zelzele hakkında şunları söyledi:

“Artçı sarsıntılar sarsıntılardan sonra olan olağan bir şeydir ve bunun nedeni tabanın kaymasıyla bölgedeki tüm fayların apansız yeni bir halde gerilmesidir ve böylelikle kendi küçük sarsıntılarını yaparak bu gerilime cevap verirler ancak burada bir değil, iki büyük fayı kıran iki büyük sarsıntı olduğu için daha fazla artçı şok olabilir ve sonuç olarak artçı şok ölçüsünü iki katına çıkarır.”

Judith Hubbard, Türkiye’de yıkıcı bir zelzeleyle yüzleşen bölgenin bundan sonra da inançta olduğunun söylenemeyeceğine vurgu yaparak “Depremden sonraki vakit, öteki bir zelzele olma ihtimalinin en yüksek olduğu vakittir. Fayın etrafındaki bölgeler artık ekstra gerilim altındadır ve bence Türkiye muhtemelen bilhassa Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın durumu nedeniyle bu riskin farkında” sözlerini kullandı.

“DEPREMLER KAÇINILMAZDIR, ONLARI DURDURAMAZSINIZ”

Güney Asya’dan ABD’ye, dünyanın çeşitli bölgelerinde yer hareketlerini gözlemleyen Judith Hubbard, sarsıntıların öngörülemez olduğunu şu sözlerle açıkladı:

“Depremler kaçınılmazdır. Onları durduramazsınız ve biz onları varsayım bile edemeyiz. Lakin onlar hakkında bilgi edinebilir ve ne kadar büyük olabileceklerini ve tesirlerinin ne olacağını öğrenebiliriz. Hangi yerlerin, başkalarından daha yüksek risk altında olduğunu öğrenebiliriz ve bu üzere araçlarla daha inançlı hale gelebiliriz.”

Yer bilimcilerin, sarsıntı araştırmaları yaparken Türkiye’yi bir ders kitabı üzere gördüklerini belirten ABD’li akademisyen Hubbard, “Çünkü hakikaten büyüleyici bir tektonik ortam. Arap levhası kuzeye, Avrasya’ya çarpıyor ve Türkiye’de, Himalaya’da, İran’da ya da Alpler’de gördüğümüz üzere dev dağlar inşa etmek yerine, ekstrüzyon tektoniği denen bir şey var; bu da bu iki fay sisteminin Kuzey Anadolu’da birbirlerine nazaran bir açı geliştirdiği manasına geliyor. Türkiye’nin doğusu, batısı sıkışıp gidiyor” dedi.

Son olarak, sarsıntılardaki can ve mal kayıplarının artmasına ait konuşan Hubbard, dünyada eskisinden daha fazla insan olduğu için, kıyı şeritleri ve fay sınırları üzere tehlikeye açık bölgelerde ağırlaşan toplulukların, doğal afet durumunda eskiye göre daha büyük ziyan uğradığına, aksi takdirde dünyanın durumumun tektonik olarak eskisinden farklı olmadığına atıfta bulundu.

“DOĞU ANADOLU FAY SİSTEMİNDE BU BÜYÜKLÜKTE BİR SARSINTI MEYDANA GELMEDİ”

Hubbard, 7,8’lik zelzelelerin sık sık görüldüğünü ve Türkiye’de de bu büyüklükte sarsıntıların daha evvel olduğunu belirterek “Ancak birebir fay üzerinde ve kırılan Doğu Anadolu fay sisteminde bu büyüklükte bir zelzele meydana gelmedi” diye konuştu.

Türkiye’de zelzeleye maruz kalmamış binalar olduğunun altını çizen Hubbard, bilhassa fayların sarsıldığı bir periyotta buna reaksiyon olarak daha fazla sarsıntı olma riskinin de bulunduğunu aktardı.

Hubbard, 1930 ile 1960’lı yıllar ortasında Kuzey Anadolu fay sınırında sarsıntıların birbirini tetiklediğini anımsatarak net olarak bilinemese de güneyde de bunun olabileceğini söz etti.

Levhaların hareketiyle fay sınırlarının etkilendiğine değinen Hubbard, bugüne kadar yapılan saha araştırmalarında fayın kimi kısımlarında 3 metre civarında bir kayma olduğunun tespit edildiğini lisana getirdi.

Hubbard, olağanda bulunan fay sınırına nazaran zelzelelerin 2 ile 8 metre ortasında bir kaymaya sebep olabileceğini kaydederek “Bu (3 metre), 7,8’lik bir sarsıntı için olağan bir kıymet. Şu ana kadar kaydedilen en büyük paha 50 metreydi lakin bu 2011’de Japonya’da su altında meydana gelmişti ve hiçbir insan tarafından deneyim edilmemişti. 2008’de Çin’de gerçekleşen 7,9’luk sarsıntıda ise 8 ila 10 metre ortasında bir ölçüm yapılmıştı” sözlerini kullandı.

“5 METRE KAYMA OLABİLİR” DEMİŞTİ

Japonya, Çin yahut ABD’nin California eyaletindeki bina yapılarının Türkiye’ye uygun olmayabileceğini söyleyen Hubbard, “Binalar ve gelenekler farklı. Buna nazaran çalışmalı ve bu trajediyi anlayabilmeliyiz” dedi.

Deprem uzmanı akademisyen, Türkiye’deki zelzelenin akabinde Twitter’da, “7,8 büyüklüğünde bir sarsıntıda ortalama 5 metre kayma olabilir. Yani bugünkü sarsıntı yaklaşık 300 yıllık sürece yayılmış bir gerilmeye dayanıyor” formunda kıymetlendirme yapmıştı.