National Geographic’ten çarpıcı zelzele makalesi: ‘Türkiye’de hiçbir kent…’

Merkez üssü Kahramanmaraş‘ın Pazarcık ilçesi olan 7.7 büyüklüğündeki deprem Güney ve Güneydoğu Anadolu’da bütün şiddetiyle hissedildi. Sarsıntıda son belirlemelere nazaran 1014 yurttaşımız hayatını yitirirken 7 binden fazla yurttaşımızın da yaralandığı bildirildi. Birinci zelzelenin tesirleri sürerken, Elbistan merkezli ikinci bir zelzele meydana geldi. Çoğunlukla, birinci zelzelede ağır hasar almış olan binalar üzerinde tesirli olan bu sarsıntı sonrası bölgede tedirginlik arttı. 

Pek çok insan göçük altında ömür gayreti verirken, meskenlerinden canlı çıkmayı başaranları dışarıda ağır kış koşulları bekliyor. Bölgenin, tarih boyunca büyük sarsıntılara sahne olduğu biliniyor. National Geographic mecmuası bilim editörü Rick Gore bu durumu şu sözlerle özetliyor:

“Antik kentin bulunduğu yerdeki çağdaş Antakya hâlâ sık sık zelzelelerin kurbanı olmakta. O denli ki Antakya’nın üçte biri 1872 yılında yerle bir oldu. Jeologlar kentin, biri Meyyit Deniz’i kesen olmak üzere üç büyük fayın kesiştiği noktada yer aldığını biliyor. Pekala beşerler neden burada yeni konutlar inşa etmeye devam ediyor?”

Deprem sonrası Hatay’dan görüntüler

“ANADOLU, FELAKETİN ŞEKİLLENDİRDİĞİ BİR TARİH”

Gore’a nazaran, sarsıntılardan doğaüstü güçleri ve günahlarımızı sorumlu tutmak hayli eski bir alışkanlığımız. Lakin bu, sorunun tahliline inançlı bir katkı sunmuyor. Pekala, Anadolu’nun güneyi ve doğusu, bilhassa Antakya çevresi neden sıklıkla yıkıcı sarsıntılara sahne oluyor? Bilim bu durumu nasıl açıklıyor? 

Gore’un National Geographic mecmuasında yayınlanan, “Anadolu; felaketin şekillendirdiği bir tarih” makalesinden değerli kesitleri Cumhuriyet okurları için çevirdik.

“İLAHİ BİLDİRİ…”

Anadolu’nun sakinleri bin yıllardır Dünya’nın ani ve şiddetli değişimlerinden doğaüstü etkenleri sorumlu tutuyor. M.Ö. 464 yılında, bir sarsıntı Sparta‘yı yerle bir edip serflerin ayaklanmasına neden olduğunda, eski Yunanlar yeryüzünü sarsan Poseidon‘u suçlamıştı. Ve daha geçen yıl, Atina’nın banliyölerini harap eden bir zelzelenin akabinde, Aziz Kyprianos Manastırı‘ndaki bir rahip bana felaketin ilahi bir ikaz olduğunu şöyle aktardı: 

“Bizi, günahlarımızdan alıkoymak için gönderildi…”

KITALARIN İLERLEYİŞİ

MIT’de jeofizikçi olan Rob Reilinger ise buna bilimsel bir açıklama getiriyor: “Afrika ve Arap Yarımadası’nın kuzeye gerçek ilerlediği ve Avrasya ile çarpıştığı tam ölçekli bir kıtasal çarpışma yaşanıyor” diyor. Geçtiğimiz beş milyon yıl boyunca devam eden bu çarpışma, antik kültürleri şaşırttığı ve harap ettiği üzere bilim insanlarını da büyüleyen karmaşık bir jeolojik model yaratıyor.

Çarpışma Türkiye’nin doğusunda başladı ve daha çok Anadolu’yu, yani ülkenin yarımada kısmını etkiliyor. Afrika’dan biraz daha süratli kuzeye yanlışsız hareket eden Arap Yarımadası hareket eden birinci kesimdi ve Avrasya’nın altına yanlışsız itildiğinde yalnızca Nemrud Dağı’nı değil Kafkas Dağları’nı da üst fırlattı.

Hatay’da sarsıntı sonrası havalimanı pisti yarıldı

DEPREMLERLE SARSILAN KENT: ANTAKYA

Ancak Türkiye’de hiçbir kent, sarsıntılardan antik metropol Antakya kadar acı çekmemiştir. M.S. 115 yılında İmparator Trajan, kenti yerle bir eden sarsıntıdan Hıristiyanların varlığını sorumlu tutmuş ve piskopos Ignatius‘u aslanlara attırmıştı. Surlar M.S. 458 yılında tekrar yıkıldı. Tarihçi Procopius‘a nazaran, 526 yılında bu bölgede meydana gelen bir sarsıntıda 300 bin kişi ölmüştü. Bu sayı biraz abartılı olabilir, fakat birebir yıl diğer yıkıcı zelzeleler de meydana geldi. 542‘de veba, 573‘te Pers orduları, 588‘de de bir diğer sarsıntı bölgeyi vurarak yıkımlarla dolu bir yüzyılı kapattı.

Antik kentin bulunduğu yerdeki çağdaş Antakya hâlâ sık sık sarsıntıların kurbanı olmakta. O denli ki kentin üçte biri 1872 yılında yerle bir oldu. Jeologlar kentin, biri Meyyit Deniz’i kesen olmak üzere üç büyük fayın kesiştiği noktada yer aldığını biliyor. Pekala beşerler neden burada tekrar konutlar inşa etmeye devam ediyor? 

Bazıları buranın bir kavşak noktası olduğunu söylüyor. Öbürleri ise iklimin ılıman ve toprağın varlıklı olduğunu. İşadamı Joseph Naseh, “Her vakit riskle yaşadık” diyor ve ekliyor; 

“Depremler olmasa, istilalarla…”